Internetowe platformy pozwalające na transfer kapitału dłużnego w formie bezpośrednich pożyczek detalicznych wykazują potencjał rozwoju znamienny dla usług finansów elektronicznych.
Internetowe platformy pozwalające na transfer kapitału dłużnego w formie bezpośrednich pożyczek detalicznych (tzw. social lending lub peer-to-peer lending) wykazują w Polsce (Kokos.pl; Finansowo.pl), jak i na świecie (Prosper, Lending Club, Zopa) potencjał rozwoju znamienny dla usług finansów elektronicznych. Popularność takich rozwiązań opiera się na wykorzystaniu ogólnodostępnych platform internetowych, które funkcjonują na bazie algorytmów służących szybkiemu kojarzeniu pożyczkobiorców i inwestorów. Wzrost znaczenia rynku social lending wynika z przewagi konkurencyjnej tej formy transakcji internetowych nad tradycyjnymi pożyczkami. Platformy zazwyczaj oferują inwestorom wyższe stopy zwrotu niż lokaty bankowe, a pożyczkobiorcom zapewniają większą dostępność kapitału.
Na tle banków, głównym atutem platform social lending jest zapewnienie pożyczkobiorcom szybkiego dostępu do detalicznego rynku długu bez instytucjonalnych pośredników takich jak bank lub firma pożyczkowa. Platformy social lending w opozycji do tradycyjnego modelu stworzyły rynek pożyczek zdalnych, którego wyróżnikiem są bezpośrednie relacje pomiędzy inwestorami a pożyczkobiorcami w systemie określonych reguł, które służą zachowaniu płynności i zarządzaniu ryzykiem kredytowym związanym z niewykonania zobowiązania obsługi zadłużenia (ang. default). Cechą charakterystyczną social lending są również bardzo jasne i proste warunki zawierania umów wymiany kapitału.
Wykorzystanie sieci internetowej do kojarzenia stron umowy transferu kapitału platformy social lending prowadzi do znacznej redukcji kosztów transakcyjnych, szczególnie w zakresie kosztów poszukiwań i dostosowania warunków umowy. Poprzez porównanie oferty pożyczkowej i warunków umowy potencjalnych inwestorzy uzyskują możliwość bezpośredniego zaangażowania swoich kapitałów w wybrane projekty zgłaszane przez poszczególnych pożyczkobiorców. Ważnym elementem jest również obniżenie kosztów transakcyjnych poprzez tworzenie zindywidualizowanych portfeli pożyczkowych, elastycznie dopasowanych do indywidualnych preferencji inwestorów odnośnie do profilu ryzyka, a także różnych kryteriów finansowania i cech pożyczkobiorców. Obniżeniu kosztów transakcyjnych w zakresie poszukiwań strony umowy służy wsparcie procesów decyzyjnych użytkowników przez platformy social lending, które oferują zautomatyzowane mechanizmy selekcji potencjalnego partnera umowy pożyczkowej (m.in. rozbudowany system filtrów selekcji danych).
Wysoka popularność rynku social lending wynika również z niskiego poziomu minimalnego zaangażowania kapitałowego (tj. średnio 10–15 USD), a wysoka transparentność warunków umowy pożyczkowej jest ważnym atutem pożyczek społecznościowych na tle tradycyjnej oferty bankowej. W odróżnieniu do banków, platformy social lending służą wyłącznie kojarzeniu stron umowy transferu kapitału i zazwyczaj ograniczając swoje funkcje do obsługi strumieni płatności oraz stworzenia systemu reguł dla redukcji ryzyka.
Do prewencyjnych metod redukcji ryzyka kredytowego w platformach social lending należy:
- weryfikacja danych użytkowników,
- rating pożyczkowy,
- dywersyfikacja ryzyka,
- umowa transakcyjna,
- regulacje ostrożnościowe,
- polisy ubezpieczeniowe.
W zależności od historii dłużnika, platformy social lending tworzą mechanizmy weryfikacji i segmentacji potencjalnych kapitałobiorców z wyróżnieniem klastrów dla określenia potencjalnej skali ryzyka. Na samym wstępie są wdrażane systemy weryfikacji danych potencjalnego kredytobiorcy w oparciu o rejestry. Służby to potwierdzeniu prawdziwości i zgodności danych ze stanem faktycznym. Standardową praktyką jest określenie wiarygodności kredytowej na podstawie wewnętrznych danych pozyskanych od pożyczkobiorców i z baz biur informacji kredytowej. Zestaw danych jest poddany analizie w systemach scoringowych, a sama ocena jest modyfikowana na bazie historii transakcyjnej dla promowania wiarygodnych pożyczkobiorców poprzez scoring behawioralny.
W celu dywersyfikacji ryzyka większość pożyczek w platformach social lending jest udzielana na zasadzie „jeden do wielu”. Tym samym pojedynczy pożyczkobiorca uzyskuje finansowanie od wielu inwestorów, przez co ekspozycja na indywidualne ryzyko jest stosunkowo niska. Umowa transferu kapitału jest wystandaryzowana i zawiera wszystkie niezbędne elementy dla określenia stron, warunków kosztowych i zasad realizacji umowy.
Regulacje platform social lending określają zasady redukcji ekspozycji wobec pojedynczych pożyczkobiorców w zależności od profilu ryzyka. Specyfikują terminy strumieni kapitałowych i zestaw działań podejmowanych w ramach monitoringu dla ograniczenia prawdopodobieństwa materializacji ryzyka niewypłacalności dłużnika. Na platformach social lending umowa pożyczki ma charakter abstrakcyjny od formuły jej zawarcia. Oznacza to, że w krańcowym przypadku, gdy platforma przestałaby funkcjonować, umowa pożyczkowa nadal obowiązuje, ponieważ platforma nie jest stroną umowy, a jedynie dostarcza mechanizmów transakcyjnych. W tak hipotetycznej sytuacji obsługa spłaty rat przejmuje firmę windykacyjna.
Niektórzy operatorzy platform social lending oferują możliwość wykupienia polis ubezpieczeniowych, oferowanych we współpracy z zakładami ubezpieczeń dla ochrony inwestorów przed materializacją ryzyka kredytowego. Odmienne polisy są również dostępne dla pożyczkobiorców na wypadek utraty zdolności spłaty raty pożyczkowej w określonych okolicznościach (np. utrata źródła dochodów).
Wśród metod redukcji kosztów ryzyka kredytowego po naruszeniu warunków umowy wyróżnia się:
- działania windykacyjne,
- presję grupy społecznościowej,
- rozstrzyganie sporów przez sądy arbitrażowe.
Wszystkie platformy social lending korzystają z działań windykacyjnych w sytuacji nieterminowej spłaty, zawierając w tym celu porozumienia z zewnętrznymi windykatorami. Działania windykacyjne są podejmowane po okresie braku spłaty zdefiniowanym w regulacjach, przy czym w przypadku niepowodzenia odzyskania kwoty długu z odsetkami, poszkodowani inwestorzy są zobowiązani do finalnej sprzedaży wierzytelności po cenie określonej przez windykatora.
Wielu operatorów platform social lending wykorzystuje bezpośrednią presję społecznościową w celu dyscyplinowania inwestorów . Rozwiązania te przyjmują formę poręczenia w sytuacji braku rzeczowych zabezpieczeń dla wierzytelności. Operatorzy wykorzystują reputację poszczególnych członków grupy społecznościowej dla określenia wiarygodności całej zorganizowanej grupy pożyczkobiorców na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej. Indywidualni pożyczkobiorcy mogą zwiększyć swoją wiarygodność kredytową poprzez zgłoszenia akcesu do grona inwestorów cechujących się odpowiednio wysokim ratingiem (np. społeczność absolwentów określonej uczelni). Reputacja społeczności jest wypadkową faktycznej wiarygodności kredytowej jej poszczególnych członków, przez co presja społeczna dyscyplinuje członków do przestrzegania zasad pozyskiwania i spłaty kapitału. Reputacja członków wpływa na profil ryzyka kredytowego całej grupy, gdyż jest to podstawowy benchmark dla określenia stóp procentowych umów transferu kapitału zawieranych przez członków grupy. Ważnym elementem presji społecznościowej jest rola koordynatora i reprezentanta, jaką pełnią liderzy grup. Do jego zadań należy poświadczanie autentyczności każdego z członków (np. weryfikacja danych personalnych, numeru rachunku bankowego i statusu w oficjalnych rejestrach, np. podatkowych) i podejmowanie natychmiastowych działań w celu wyegzekwowania realizacji obowiązków przez członków grupy. W zamian za swoje działania otrzymuje prowizję od pożyczki zaciągniętej przez członka jego grupy i za terminowe płatności. Równocześnie może zdecydować, czy zachować wspomniane wynagrodzenie, czy rozdzielić je pomiędzy członków grupy, pomniejszając wysokość spłat pożyczek, co zachęca potencjalnych pożyczkobiorców w do zgłoszenia akcesu do danej grupy.
Operatorzy platform social lending dla zwiększenia wiarygodności i bezpieczeństwa użytkowników platformy podlegają również regulacjom instytucji autoryzujących ich działalność, które często rozstrzygają spory w ramach sądów konsumenckich.
Należy jednak podkreślić, iż w odróżnieniu do banków, platformy social lending funkcjonują poza publiczną siecią bezpieczeństwa znamienną dla sektora bankowego, co stanowi istotną przesłankę dla ograniczonej wiarygodności dla szerokiego grona kapitałodawców. Społecznościowy charakter umów pożyczkowych oraz brak objęcia inwestorów ochroną systemu gwarantowania depozytów w publicznej percepcji, nie jest w pełni rekompensowany redukcją kosztów poszukiwań i łatwością wyboru strony umowy. Mentalny wymiar wielkości ryzyka jakie strony muszą zaakceptować w celu zawarcia umowy na platformach social lending jest znacznie wyższy niż w przypadku banków. Dlatego też ten czynnik stanowi wciąż wysoką barierę rozwoju platform, jako że ograniczone zaufanie potencjalnych klientów sprawia, że działalność platform koncentruje się na umowach krótko- i średnioterminowych.
Z powyższych względów niektóre platformy (m.in. Zopa, Prosper) tworzą własne, substytucyjne rozwiązania w formie funduszy ochronnych, które służą rekompensowaniu utraty kapitału w wyniku materializacji ryzyka kredytowego o charakterze systemowym. Jednak wyzwaniem jest coraz większy zakres regulacji rynku social lending, który do tej pory pozostał poza reżimem regulacyjnym znamiennym dla instytucji finansowych w zakresie ochrony konsumentów. W najbliższej przyszłości, na bazie doświadczeń związanych z niedanym kryzysem finansowym, należy oczekiwać coraz większej ingerencji regulatorów w model zdalnego transferu kapitału i nadzoru platform social lending.
Inny model zarządzania ryzykiem niż w bankach sprawia, że platformy social lending wyróżniają się na tle banków większą dostępnością finansowania dla pożyczkobiorców i atrakcyjniejszymi warunkami cenowymi dla obydwu stron umowy pożyczki. Platformy wykazują efektywność w mobilizowaniu i transferowaniu kapitałów detalicznych w tych grupach klientów, które do tej pory pozostawały poza optyką tradycyjnej działalności bankowej. Atrakcyjność procesów transferu kapitału wynika również ze specjalizacji platform w zależności od profilu działalności. W krajach rozwijających się platformy social lending przyczyniają się do obniżania barier finansowania zewnętrznego, a w krańcowych przypadkach umożliwiają realizowanie projektów, które nie mają możliwości alternatywnego wsparcia ze strony banków. Platformy social lending zapewniają dostęp do finansowania małym i średnim przedsiębiorstwom, szczególnie na rynkach lokalnych o wysoce restrykcyjnej polityce kredytowej lub niskim stopniu rozwoju usług bankowych. W takim przypadku social lending staje się alternatywnym wobec kredytu źródłem kapitału zewnętrznego dla rozwoju przedsiębiorczości, przez co zwiększa potencjał wzrostu gospodarczego.
Należy jednak pamiętać, iż wykorzystanie atutu redukcji kosztów transakcyjnych platform social lending staje się również istotną barierą ich działalności. Koncentracja platform na organizacji pożyczek, które rzadko przekraczają 3 lata wskazuje, że atrakcyjność platform social lending ma zasadnicze znaczenie na rynku pożyczek krótkoterminowych. W przypadku pożyczek o dłuższych terminach redukcja kosztów transakcyjnych nie rekompensuje zwiększonej ekspozycji stron na ryzyko, a czynnik ten pozostaje poza kluczowymi kompetencjami platform social lending.
Ponadto, w ostatnich latach duży wpływ na obniżenie dochodowości platform social lending mają utrzymujące się historycznie niskie stopy procentowe. W konsekwencji wielu pożyczkobiorców może znaleźć atrakcyjne finasowanie w bankach. Z kolei dla inwestorów - jako dostawców kapitału - niskie stopy zwrotu na platformach social lending stają się niesatysfakcjonujące. Dlatego też najbliższe lata pokażą czy ta dynamicznie rozwijająca się do niedawna forma e-finansów pomyślnie przejdzie czas niekorzystnych uwarunkowań rynkowych.
